Sermaye piyasalarını şöyle tasavvur edebilisiniz: Hayatın olağan akışı içerisinde işletmeler fonlara ihtiyaç duyduklarında sermaye yapısı konusunda işlediğimiz gibi ya ortaklarına yani özkaynaklara ya da borçlanma yoluna yönelirler. Ancak gerek ortaklar gerek olası yeni ortaklar gerekse borçverenler sermaye piyasası dışındaki bir ortam söz konusu olduğunda dar bir ortamda gerçekleşmektedir. Bu nedenle ne yeni ortak bulmak kolaydır, ne de borç vermeye hazır birilerini ayarlamak… Kaldı ki bulunsa bile yeni potansiyel ortak veya potansiyel borç verenin güven sorunu olacaktır.
Sermaye piyasaları tam burada devreye girmektedir. Sermaye piyasaları işletmelere ortak da bulur, borç veren de. Dahası güvence de sağlamaktadır.
Sermaye piyasaları işletmelerin uzun vadeli kaynak ihtiyaçları için teşekkül edilmiş piyasadır
Kısa vadeli kaynak ihtiyacına dönük piyasalara para piyasaları denir
Sermaye piyasaları sadece işletmelerin fon ihtiyacını temin etmekle kalmamakta, teorik olarak tasarruf sahiplerinin tasarruflarını değerlendirmesi için güvenilir olanaklar sağlamaktadır.
Aynı şekilde piyasalar dayanak varlığın vadesine göre türev ve spot piyasalar olarak da tansif edilebilirler. Spot piyasa kavramı ilgili ürünün alım ve satımının eşzamanlı olarak yapıldığı piyasalar iken, türev piyasalarda aynı ürünlerin gelecekteki fiyatları üzerinden mal teslimli veya teslimsiz işlemler yapılmaktadır. Türev piyasalar eğer organize olmadan da (örneği eski adıyla Vadeli İşlem Opsiyon Borsası şimdiki BIST gibi) bazı türev sözleşmeler yapılabilmektedir. Bu tür piyasalara elbette merdivenaltı(her şeyin merdiven üstü takıntısına ithafen) piyasa değil, tezgahüstü piyasa denmektedir.
“Spot piyasalarda işlem gören, pamuk, buğday, soya fasulyesi, arpa, kahve başta olmak üzere, birçok tarım ürünü ; sığır, domuz gibi hayvansal ürünler ; sanayi metalleri, kıymetli metaller ; petrol, benzin, doğalgaz, elektrik vb. enerji ürünleri ; türev piyasalarda da işlem görmektedirler. Ancak tarihsel gelişimine bakıldığında daha sonra ortaya çıkmış olmasına rağmen, menkul kıymetler, para ve sermaye piyasası araçları, döviz, ekonomik ve finansal göstergeler üzerine oluşturulan türev ürünlerin, çok daha hızlı artarak, günümüzde toplam işlem hacminin çok daha büyük bir kısmını oluşturduğunu görmekteyiz. (Levent Kerik,Borsa Gündem)”
Dolayısıtka türev piyasalar ikiye ayrılır:
- Tezgahüstü (Over-the-counter) piyasalar
- Organize piyasalar
Türev piyasalarda sıklıkla işlem gören finansal enstrümanlar 4 tiptir: (Her biri ile ilgili detaylı açıklama için -hazır olduğunda- ilgili başlığa tıklayarak erişim sağlayabilirsiniz.
Bu enstrümanlardan ilk 3’ünün dayanak varlığı fiziksel ürünler(kahve, buğday vs) olabileceği gibi, hisse senedi ve tahvil de olabilir.
Bu ilk 3 ürün hakkında hiç bir fikriniz yoksa onları söz gelimi kahve fiyatı üzerine ya da bir hisse senedinin fiyatı üzerine oynanan bahis gibi düşünebilirsiniz. Tabii bu benzetme çok kabaca. Amacı bu olmasa da mantığı benzerdir. Ayrıntılar için her bir finanssal enstrüman için yazdıklarımızı okuyunuz.